«Жаркент мешіті» сәулет-көркем мұражайы Алматы облысы Жаркент қаласының орталық бөлігінде орналасқан. Мешіт XIX ғасырдың сәулет ескерткіші болып табылады, ол 1895 жылы қытайлық сәулетші Хон Пикенің жобасы бойынша салынған.
Мешітті салу тарихы таңқаларлық және шығыстың ертегісіне ұқсас. 1887 жылы мұсылман қауымының жиналысының бірінде мешітті құрастыру үшін қаражат жинау жайындағы шешім қабылданды. Басты демеуші мен ұйымдастырушысы бірінші гильдияның көпесі Вали Ахун Юлдашев болды, ол басты жарнаны салды. Ойлаған ойды іске асыру үшін бүкіл өлкеден жүзден астам шебер құрылысшыларды жинады. Мешіттің құрылысы мен қолданбалы безендіруді шеберлер Хасан Иманов, Тайыр Исмаилов, Насретдин Қара, Әбдуқыдар, Ұшырбақа, Зайнутдин және т.б. қатысып, Хон Пике (Мұқан) басқарған. Қытайлық сәулетші Вали Юлдашевтың ұсынысын тегін қабылдаған деген хабар бар. Шебер туған жерінде қытайлық стилінде мұсылман мешітін салуды армандаған, бірақ жергілікті басшылар оған мүмкіндік берген жоқ. Сондықтан ол арманын қазақ жерінде орындауды ұйғарды.
Халық аңызы бойынша, мешітті салған қытайлық сәулетші Хон Пике Бейжінге қайтып келгеннен кейін өлім жазасына жіберілді, себебі тіпті Қытай империясында Жаркентте салынған мешітке қарағанда әдемі болып саналатын мешіт болған емес. Құрылыс кезінде түрлі тілде сөйлейтін құрылысшылар бір-бірін түсіну үшін, артельде қытай және бірнеше түркі тілдерін білген аудармашылар болған. Пайда болған жағдайға қарағанда, құрылысшылар келісіп жұмыс істеген.
Алдымен қытайлық сәулетші туған жерінде тамаша ғимаратты салды, оның жасағаны тапсырыс жасаған адамдардың соншалықты көңілінен шығып, шебер осындай ғимаратты өзге елде салады деп қауіптенді деген пікір бар. Сол болмасын деп, оның дарынын «мейірбан» қастерлеушілері сәулетшінің өмірін алмақшы болды. Хон Пике жүктелген ісіне деген шығармашылық қатынасы үшін оны күткен «сыйлығы» жайында біліп қояды. Әрине, ол қызғанатын қастерлеушілерінен мүмкіндігінше алыс жерге кетуді қалады, және де ол сәулетшіні іздеген жаркенттіктерге баруды ұйғарды. Кейін ол туған жеріне оралды...
Бүкіл құрылыстан сәулетшінің дарыны, өзгешелігі көрінді. Ол мешітке буддизмдік ғибадатхананың белгілерін беріп, шығармашылық жағынан қытайлық элементтерін пайдаланды. Жоғарыға қарай майысқан құлама ұштары бар ақталатын деп талатын төбе, сонымен қатар ғимаратты қоршатын капительдері жоқ цилиндрлік бағаналары бар галерея, үлкен ернеу оған ерекше әсемдікті және нәзікті береді. Оның басты залында мыңдаған діндар адам сияды, көп нәрседе ағашқа қашап ою жасалған және айқын полихромдық өрнек бар. Осының арқасында доғалар мен қабрғалардың үстіңгі беттері нәзік әсемдікке және көркемдігіне ие болады. Оюда өсімдік мотивтері басым, дегенмен құстардың, балықтардың бар болған және ойлап шығарылған жануарлардың бейнелері де кездеседі.
Мешіттің жалпы ауданы 28×54 м, биіктігі 14,5 м, мұнара биіктігі 19 м. Мұнара 52 бағанамен қоршалған. Антамблемент ағаш оюымен безендірілген. Бағаналар тянь-шань шыршаларынан дайындалған. Бағаналарды және басқа ағаш бөліктерін орнату барысында шегелер қолданылмаған. Мешіт қабырғалар бөренелерден, ал төбесі қаңылтырдан дайындалған.
Ішкі көрінісі араб жазуымен безендірілген, ұлттық оюлар пайдаланған. Мешіт ауласының солтүстік-шығыс жағынан кішкентай аула, ал оңтүстік жағыан медресе бар. Мешіт кешені биіктігі 2,3 м құрайтын тас дуалымен қоршалған. Оңтүстік және солтүстік жақтарында қақпа бар. Мешіт Орта Азия сәулетінің стилінде салынған.
116-жылдық тарихы ішінде Жаркент мешіті көп нәрсені бастан кешіріп, бірақ сақталды!
1910 жылы Жаркентте қатты жер сілкіну болды. Мешіт бетше босағасы айтарлықтай өзгерді: екі қолданбалы мұнаралар қирады, күмбездердің ұштықтары құлады, күмбездердің желкендерінде пайда болған тесіп кеткен жарықтардың кесірінен төбеге апаратын баспалдақ торларын жабу және басты қақпа арқылы мешітке кіру рұқсаты берілмеген. 1948 - 1949 жылдары мешіт алғаш рет терең зерттелінген, оның нәтижесінде сәулеттің көрнекті ескерткіші мемлекеттік қорғауына алынған. 1965 жылы Жаркентте дауыл өтті, бірақ құрылыс осы табиғи құбылысқа да төзді. Түрлі жылдары ғимараты қоймалар мен дән сақтау орны , онда адам өмір сүрген және жыл сайын ол құлдырап жатты.
Мешіт алғаш рет 1969 жылы түбегейлі зерттелінген, сол кезде инженерлік жаза өткізілген және құрылыс құрылыстары мен зер зерттелінген. 1975—1978 жылдарының қайта қалпына келтіру жұмыстары кезінде сол кезге ерекше болып табылған мұражайды — «Жаркент мешіті» сәулет-көркем кешенін салу жайындағы шешім қабылданды. 1978 жылы 24 наурызда Қазақ КСР Министрлері Кеңесінің Төрағасы Б.Ашимов Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің Панфилов (Панфилов) қаласында сәулет-көркем мұражайын ашу жайындағы қаулысына қол қойды. (Жаркент). 2001—2004 жылдары ішінара қайта қалпына келтіру жұмыстары өтті, оның барсында төбе жаңарып, басты бетше босағасы жөнге келтірілді.
Жыл сайын «Жаркент мешіті» сәулет-көркем кешеніне мыңдаған туристтер келеді, олар осы сәулет ескерткішке қарап таңданған.
Мұражай кешенінің ауласында бұтағы көп ағаш өсіп жатыр, оған қолы тиген адам тілек ойлап, ол міндетті түрде орындалады деген наным бар...
Жамбыл Жабаевтың әдеби-мемориалдық мұражайы Қазақстан үкіметінің шешімімен танымал ақын өмірінің көп бөлігін өткізген үйде 1947 жылы ашылды. Жамбыл Жабаев – айтыс өнерінде үлкен із қалдырған
І.Жансүгіров атындағы әдебиет мұражайы 1984 жылдың мамыр айында, Талдықорған қаласында ақынның 90-жылдығына орай ашылды. Мұражай орналасқан ғимарат 1907 жылы салынған. 1918ж. бастап 1976 ж. дейін осы ғимаратты түрлі ұйымдар, олардың арасында «Октябрь туы» газетінің редакциясы да пайдаланған.