Алматы облысының Мұхамеджан Тынышпаев атындағы мұражай 1974 жылы 1 наурызда 1973 жылдың 4 желтоқсанындағы Қазақ КСР Министрлерінің Кеңесінің жарлығымен ашылды. Мұражай Алматы облысы Талдықорған қаласында Абай көшесі 245 мекен-жайында орналасқан.
Мұражай құрылуының негізгі мақсаты келушілерге көне Жетісудың археологиялық табыстарын көрсету және Жетісу өлкесінің тарихы жайында айту.
1993 жылы мұражай ұжымының бастамасы бойынша ономастикалық комиссиясының шешімімен мұражайға Жетісу жерінің белгілі ұлы, қазақтың алғашқы инженері, көрнекті мемлекеттік және қоғамдық қайраткері, тарихшы-өлкетанушы, екі мәрте заңсыз түрде жазаланған және қайтыс болғаннан кейін ақталған Мұхамеджан Тынышпаевтың есімі берілді. Мұражай қорларында мұражай маңызындағы 27 мыңнан астам бірлік жиналған және сақталған, сонымен қатар бес экспозиция безендірілген және қайтадан безендірілген.
2003 жылы өткен өндірістік күрделі жөндеуден кейін жаңа экспозиция жасалған, оның ашылуы 27 ақпан күні 2004 жылы өткен. Онда бірегей экспонаттар көрсетіледі, өлкеміздің табиғи жер асты және жер үсті байлықтары, тарихи осы уақыты мен өткенді баяндайтын залдар бар.
Археология залы Алтын адамның көшірмесімен белгілі, оның қалдығы Есік қаласынан алыс емес тұрған қорғанда табылды. Қазақ халқының тұрмысы мен мәдениетін көрсететін экспозициялық кешені қызықты болып келеді.
Қазақстан Республикасының алғашқы Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың өмірі мен қызметі көрсетілген қазіргі заман бөлімінің экспозициясы ерекше әсер береді.
Мұражай экспозициясындағы ерекше орынға Мұхамеджан Тынышпаевтың өмірін баяндайды, ол жайында тарихи тұлға ретінде көп емес, бірақ түпнұсқалық және бірегей экспонаттар баяндайды. Олардың арасында Венрненская гимназиясы шәкіртінің киімін киген, кейін Александра I атындағы Хабар жылдарының Санкт-Петербург институтының студенті болған М. Тынышпаевтың фотосуретер бар. Түрксіб құрылысының техникалық басқарушы болған жылдары жасалған фотосуреттер, өмірдің соңғы жылдарында түскен суреттер мен Ташкент қаласының мұрағатынан келген өлім турал куәлік бар.
Бүгінгі күнде М. Тынышпаев атындағы облыстық тарихи-өлкетанушылық мұражай – бұл жаңа уақытқа жауап беретін жақсы безендірілген экспозициялық залдар.
М. Тынышпаев атындағы мұражайында 27454 экспонаттар бар, олардың арасында көне Жетісудың археологиялық олжалары, көне музыкалық аспаптар, сан алуан ыдыс, қола қазандар, балшық құмыралар, сонымен қатар Жетісу қаласында тұрған белгілі шежірешілердің түрлі қолжазбалар мен т.б. бар. Осында жергілікті өсімдік пен жануарлар әлемдері көрсетілген экспозицияны көруге, жергілікті қорықтар мен аң аулау шаруашылықтарының орналасу карталарын табуға болады.
Мұражай қызметкерлері үнемі қорларды толықтырып, жаңа экспозицияларды құрастырып отырады. Олар экскурсияларды өткізуге және Жетісу өлкесінің даңқты тарихы жайында келушілерге айтуға дайын.
Қазақстан территориясында көптеген ескерткіштер мен тарихи жерлер бар, олардың көпшілігі бүкіл әлемге танымал және осы жерлерге ғаламшарымыздың түрлі түкпірлерінен келетін мыңдаған туристтер барып жүреді. Осындай жерлердің бірі «Есік» қорғаны болып табылады, оған 80 астам сақ қорғаны кіреді.
«Жаркент мешіті» сәулет-көркем мұражайы Алматы облысы Жаркент қаласының орталық бөлігінде орналасқан. Мешіт XIX ғасырдың сәулет ескерткіші болып табылады, ол 1895 жылы қытайлық сәулетші Хон Пикенің жобасы бойынша салынған.