Батыс Қазақстан облысында 30 астам уақыт бойы Кеңес Одағының батыры Мәншүк Мәметова атындағы мемориалдық мұражай үйі әрекеттейді. Сол уақыт ішінде ол батыр жерлесінің атын есте қалдырудың өзіндік орталығы, соынмен қатар жастарға патриоттық тәрбие беру көпірі болды.
Мәншүк Мәметова 1922 жылы Гурьев облысы Орда ауданында туған. Туған кезінде оған Мәнсия деген есім берілгені жайында бәріне белгілі емес. 5 жасынан бастап оны әкесінің ағасы Ахмет Мәметов және әйелі Әмина тәрбиеледі. Үлкен қоңыр көзі мен қозғалмалылығы және өжеттілігі үшін кішкентай қызға моншағылым деген атты берді. Есімін сұрағанда, «Мәншүк» деп жауап берген. Осылай мәңгілік атын өзіне-өзі таңдап алды.
Көпшілік жазалау іс шаралар жылы (1937 ж.) Мәметовтар отбасын айналып өткен емес. Ғылыми–зерттеу институтының директоры Ахмет тұтқынға алынды. Тұтықынға алынған кезінде әйеліне айтқан соңғы сөзі мынандай: «Мәншүгімді ренжітпе, көз қарашығындай сақта». Ақырында оны ақтады.
Мектепті бітіргеннен соң М. Мәметова медицина институтына оқуға түсті. 1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталды. Сол кезде Мәншүк 18 жасында болды. Ол майданға бару, Отанды қорғайтын әскер қатарында болу жайында шешім қабылдады. Бір жыл бойы Мәншүк әскеркоматтан өтінішін қанағаттандыруды тапжылмай күтті. Өз өтінішінде ол былай деп жазды: «…Сізден мені фашисттерді құрту үшін майданға жіберуді сұраймын, себебі майданға жіберетін не ағам, не әпкем жоқ. Сондықтан өзім сұранамын. 1939 жылғы Комсомол. 7 тамыз күні 1941 жыл».
1942 жылы 13 тамызда Алматыдан майданға 100-ші атқыштар бригадасы барды. Ол негізінен қазақ жауынгерлерінен тұрған. Олардың саны 4890 адам. Олардың арасында қазақтың екі қызы дәрігер Мәриям Сарлыбаева және Мәншүк Мәметова болды. 1943 жылы 15 қазанда Псков облысындағы Невель қаласын азат ету ұрыстарында Изоча станциясы жанында 173,7 биіктікте аға сержант Мәншүк Мәметова қаза тапты. Үстемдік етуші биіктікті қорғау барысында пулеметшілер тобынан жалғыз қалды, басына тиген жарқыншағынан ауыр жарақат алып,ол жаудың 70 астам жауынгерін өлтірген.
Указом Президиума Верховного Совета Советского Союза от 1 марта 1944 жылғы 1 наурыздағы Кеңес Одағының Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы жарлығы бойынша неміс басқыншыларына қарсы күресте майданда пәрмен берудің соғыс тапсырмаларын үлгілі түрде орындауы үшін және көрсеткен ерлігі мен батырлығы үшін Мәншүк Мәметоваға Кеңес Одағының Батыры атағы қайтыс болғаннан кейін берілді.
1982 жылы 7 шілдеде Мәншүк Мәметованың туған күнінен 60 жыл өткен соң Орал қаласында оның атымен аталған Мемориалдық мұражай ашылды.
Мұражайдың басты концепциясы қазақ халқы қызының қайғылы және ерлік тағдыры болып табылады.
Мұражай ғимараты XIX ғасырдың тарих пен мәдениет ескерткіші болып табылады. Дәл осы үйде Мәметовтар отбасы 1932 жылдан бастап 1934 жылға дейін тұрды.
Мұражай экспозициясында 30-шы жылдардың кезеңі ретті түрде көрсетілген, бұл Мәметовтар отбасының тұрмысы мен ішкі көрінісі, орындықтар, айна, сандық, ыдыс, "Zinger" тігін машинасы, қобдишалар, кестелер, хаттар, жеке самаурын және т.б. Осында Мәншүктің анасы Әмина Сүлейменова тапсырған бірегей, түпнұсқалық экспонаттар орналасқан.
Мұражайдың негізгі экспозициясы 5 залдан тұрады. Оның негізі – Ұлы Отан соғысының барысы, 1941-1945 жылдары Орал бойындағы Батыс Қазақстандықтардың қатысуы, жерлестеріміздің фашизмді жеңуге қосқан үлесі. Хронологиялық тәртіпте экспозиция соғыс тарихы жайында айтады; осында кеңес-германдық майданындағы соғыс әрекеттерінің барысы баяндалады, Мәскеу, Сталинград, Курск доғасын қорғау үшін болған ұрыстар, Днепрді күшейту және Берлин штурмы көрсетілген.
Мұражай кульминациясы Қазақстан Республикасындағы жалғыз «Мәншүктің өшпес ерлігі» диорамасы болып табылады, оның авторы Мәскеу қ.Греков атындағы әскери студиясының суретшісі Ананьев Михаил Ананьевич, диорама 1993 жылы 22 маусымда ашылған.
Мұражай топтамасында 2000 астам экспонат орналасқан, олардың арасында М. Мәметованың алты түпнұсқалық хаттар, Мәншүк өз атын жазған түпнұсқалық қамшы бар. Бұл қамшы бәйгелердің бірінде жеңгені үшін сыйлық ретінде берілген. Жауынгер каскасы, пулемет жолағына арналған оқ жәшігі мен майысқан дүңгіршегі – осы экспонаттарды Мәншүктің қаза болған жерінде ресейлік зерттеушілері тапты. Мұражайда Мәншүктің көптеген құжаттары мен фотосуреттері бар.
Мұражайға келетін адамдар 1989 жылдан бастап әрекеттейтін «Фронтовичок» клубының тарихы жайында да біледі. Бұл соғысқан әйелдерін жинаған еліміздегі жалғыз бірлестік. М. Мәметова атындағы мұражай үйі олар үшін «штаб» болды. 1980-ші жылдары клубта 70 ардагер болды. Қазіргі кезде жастармен бірге өтетін кездесуге бірнеше адам келіп отырады.
Мұражай қызметкерлері Мәншүк Мәметоваға қатысты кез келген материалды жинап отыады, олардың арқасында болашақ ұрпақ оның өмірі мен ерлік жайындағы тарихы туралы біле алады.