Бәлкім, Құнанбай Өскенбаевтың мешіті Қарағанды облысында орналасқан шағын Қарқаралы қаласының ең басты көрікті жері болып табылады. Бұл біздің елімізде қазақтың ең көне мешіттердің бірі болып табылады, оның құрылысы 1849 жылы басталды, мешіт 1853 жылы көптеген діншіл адамдар үшін ашылды. Сәулет өнеріндегі маңызынан басқа бұл ескерткіш қазақ мәдениетін бағалаушы адамдар үшін рухани құндылыққа ие.Мешітті ұлы Абайдың әкесі Құнанбай Өскенбаев салғызды.

1849 жылы Құнанбай Өскенбаев Қарқаралы уезіңнің аға сұлтаны (қарқаралы және төңіректегі тайпалардың қоғамдық-әкімшілік өмірінің басшысы) ретінде тағайындалып, үлкен отбасымен және көптеген нөкерлерімен шағын Қарқаралы қаласын тұрақты мекен-жай етіп тұруға көшеді. Осылай кішкентай бала кезінде Абай Қарқаралыға келеді, сол қаланы талай рет еске түсіреді.

Осы деректердің барлығы қазақтың басқа жазушысы Мұхтар Әуезовқа белгілі, сол туралы былай жазған: «Қарқаралы қаласында және оның айналасында Абай әкесі мен басқа адамдардан мешіт туралы жиі естіді. Құнанбай оны салғанынан кейін жаппай құрметке бөленгенін білді. Қарқаралы мен айналадағы тұнғыш және жалғыз мешіттің құрылысы Құнанбайдың жеке қаражатына өткен жылы басталды».

Бар дерек бойынша Абай ғимараты шамамен 150 жыл бойы тұрған бірнеше рет мешітте болды Іс жүзінде Қарқаралының әр тұрғыны туған қалаларына ұлы Абайдың бірнеше рет келгені жайында айта алады.

Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясында Құнанбай Өскенбаев көз алдымызда қатал адам түрінде көрсетілетіні жайында айта кету жөн. Іс жүзінде басқа дерекнамаларды зерттеу барлығы әлдеқайда күрделі болғандығын көрсетті және М. Әуезов жасаған бейнесі жинақтама болған, мысалы Құнанбай жайында поляктың жер аударылған революционері Адольф Янушкевич былай жазады:" Соңғы кезде Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясынан белгілі болған қатал әке тек әдеби кейіпкер, бай феодалдарды сипаттау барысында әлеуметтік реализмнің амалдарын пайдалануды талап еткен сол кездегі цензурасына құрмет болғаны айқын көріне бастады. Шындығында Құнанбай Өскенбаев сондай «қанішерге» ұқсамайтынын Тұрағұл Құнанбаев, Архам Искаков, Ахат Құдайбердиевтың еске алулары дәлелдейді. Қазақ даласында шамамен отыз жыл өткізген поляктың жер аударылған революционері Адольф Янушкевич Құнанбайдың Ұлы Жүзде болғанын көрді. «Қазақ даласына саяхат жасаудың күнделіктері мен хаттары» атты кітабында Өскенбаевқа қысқа да кең сипаттаманы береді : «Ол нағыз дала әулиесі, сатылмас адалдықтың төресі және өнегелі мұсылман болып көрінді, Құнанбай әулие даңқына ізденіп жетті, оған алыс ауылдардан жас пен кәрі, бай мен кедей асығып жатқан". Өзінің жерлестерінің игіліктеріне бағытталған Құнанбайдың істері жайындағы тікелей айғақтар бар, бұл өзінің қаражатына мешіт пен қазақ балалары оқыған медресені, қажылық жасаған кезіндегі Меккеде қонақ үйдің құрылысы. Оның қасбетінде Құнанбай есімі жанында осында оның елінен келген қажылар-мұсылмандар орналаса алатыны жазылған.

Құнанбай Өскенбаевтың мешіті ағаштан шеберлікпен жасалған, екі қабатты ғимарат болып табылады. Басында мешіт сүргіленген бөренелерден жасалған қима болды, нәтижесінде қабырғалары тақталармен қапталған. Сәулет жобасы жағынан оның өлшемдері: ені 15м, ұзындығы 11м, биіктігі 6м. Мешітті салған сәулетшінің белгісіз.

Өкінішке орай, Құнанбай Өскенбаевтың мешітінің бастапқыдағы түрі бізге жетпеген. 1920 жылы мешіт мұанарасы бұзылған, ал ғимараттың өзін кеңес үкіметі мектеп етіп жасады, одан кейін қойма болып, содан кейін мүлдем тасталған. 1980 жылдары Құнанбай мешіті толығымен қайта қалпына келтірілген, бүгінгі күнде ол діншіл адамдарға тапсырылып, бастапқы міндеті бойынша пайдаланады.

• Достарға әңгімеле:

Басқа Ескерткіштер