Қойлық (Антоновка) ескі қаласы Ащы Бұлақ өзенінің жағалауларында, Талдықорған қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 190 шақырым жерде, Алматы облысының қазіргі аттас Қойлық ауылында орналасқан. Бұл Қарахан қағанатының түркі-қарлұқ жеке иелігінің қарлұқ жабғу асанасы болғаны XI - XIII ғ.басында анық жазба деректерінен белгілі.

Осы қала жайында XIII ғасырдың 50 жылдарында француз монахы Гильом Рубрук жазған «Шығыс елдеріне саяхат» кітабының арқасында еуропалықтар да білді.

Ескі қалада жасалған археологиялық қазба жұмыстары 1964 жылы К.П. Байпаков басқаруымен басталған, сол кезде шурфтар қатары қаланып, ескі қаланың жобасы түсірілген, кейін осы жерде ұзақ жылдар бойы ғылыми жұмыстар жүргізілмеген. Олар тек 1998 жылы Оңтүстік Қазақстан Кешендік Археологиялық Экспедициясы шеңберінде жаңартылған, оның барысында «буддизмдік ғибадатхана» ретінде белгіленген нысан қазылған, соынмен қатар ескі қала қамалында тұрғын мекені зерттелінген.

1999-2000 жж. ескі қаланың оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан «бай адамның мекенінде» жұмыс жүргізілген.

2001 жылы күйілген кірпіштен салынған «хаммам» түріндегі монша табылған, соынмен қатар ескі қала территориясы босаған кезінде салынған кесене зерттелінген. 2002-2003 жж. стратиграфияны зерттеу, ескерткіштің цифрлік үш өлшемді топографиялық негізін құру, «буддизмдік ғибадатханада» өтетін консарвациялық іс шаралар мен мониторингке бағытталған.

2004 және 2005 дала маусымдары столп түріндегі жұма мешітін, «манихей» ғибадатханасын, қасбеттері әсем оюлы күйдірілген сары сазбен безендірілген кесенелерді, сонымен қатар кесенелерге жақын орналасқан ханаки ашумен белгілі. Қоғамдық маңызындағы құрылыс кешені 2006-2007 жж. зерттеу жұмыстары кезінде бірегей материал берді.

Өткізілген зерттеу жұмыстар көне ескерткішті Қазақстанның көптеген орта ғасырлық ескерткіштеріне тән үш сағаттық құрылымы бар қала ретінде сипаттауға мүмкіндік берді.

Жобасы жағынан ескі қала орны қабырғалармен қоршалған дүние жүзінің төрт бөліктеріне бағытталған бұрыс төртбұрыштың формасына ие. Солтүстік-шығыс қабырғаның ұзындығы шамамен 1200 м, оңтүстік-батыс - 750 м, ал ескі қала орны өзінің оңтүстік-батыс жағымен таулармен тығыс жанасады. Шамамен әр 30-45 м сайын қабырға бетінде дөңгелек мұнаралар орнатылған. Батыс бұрыштан алыс емес болып, формасы жағынан төртбұрышты болып келетін өлшемі 70х80 м және биіктігі 4,5 м құрайтын дөң орналасқан. Кіру жолдары солтүстік-батыс, солтүстік-шығыс және оңтүстік-шығыс жақтарында орналасқан. Ескі қаланың бүкіл ішкі территориясы көптеген дөңдерге, бұрынғы құрылыстан қалған ойпаттарға толы.

Жолақ құйма әдісі бойынша салынған, ені 11-13 м, сақталып қалған биіктігі шамамен 2-2,5 м құрайтын саз балшықтан жасалған қабырғалар шахристанның төртбұрышты құрылысын және жалпы ауданы 90 га құрайтын рабад бөлімдерін жиектейді.

Қала кең аумақты алып жатқан, оның бекініс дуалдары, өзіндік жобасы және тіпті тұрғын үйлерді жылыту жүйесі болған. Оның ішінде буддизмдік ғибадатханалар, мұсылман мешіттері және Рубруктың сипаттамасына қарағанда христиандық шіркеулер болды. Қала аумағын жау шапқыншылықтарынан тау етегіне жанасқан 4-метрлік бекініс дуалы қорғаған. Археологтардың мәліметіне сүйеніп айтқанда, Қойлық қарлұқтардың Ұлы Жібек Жолының маңызды саяси, экономикалық және мәдени орталық болған.

Көне қаланың қираған орны тамаша сақталған, ғалымдардың айтуынша, оларды кейінгі мұражайға орналастырумен бірге сақтау туристтердің назарын өзіне қарату және осы аймақты Қазақстан Республикасының туризм инфрақұрылымына қосу үшін үміт артар сала болып табылады.

2013 жылы Мәдениет және ақпарат министрлігі Қойлық ескі қаласын ЮНЕСКО Дүниежүзілік тарих және мәдениет ескерткіштер тізіміне кіретін үміткерлердің қатарына қосты.

• Достарға әңгімеле:

Басқа Ескерткіштер